مرتب و هماهنگ بودن دندان ها و فکین نه تنها از جنبه زیبایی، بلکه از جهات دیگری مانند تکلم، تغذیه و تنفس طبیعی، سلامت لثه و مسایل روحی- روانی دارای اهمیت است.
یکی از سوالاتی که بیماران از متخصص ارتودنسی میپرسند، قابل برگشت بودن مشکلات ارتودنسی بعد از درمان است. بعد از درمان ارتودنسی، نتیجه درمان برای اکثریت بیماران رضایت بخش است. حفظ این نتیجه مستلزم دقت پزشک متخصص ارتودنسی، همکاری بیمار در استفاده از وسایل نگهدارنده و عوامل مرتبط با رشد طبیعی بیمار است.
به طور کلی اگر درمان با روش صحیح و توسط متخصص ارتودنسی انجام شده باشد، امکان برگشت درمان به 5 درصد هم نمیرسد.
مشکلات ارتودنسی که بعد از درمان برمی گردند
برگشت درمان ارتودنسی به سه شکل کلی برگشت مشکلات فکی، برگشت کجی دندان و بازشدن فضا در ناحیه دندانهای کشیده شده خود را نشان میدهد.
1- مشکلات فکی: در کسانی است که درمانشان طی یا قبل از بلوغ انجام شده است و با ادامه رشد، ناهنجاری ارتودنسی مجددا خود را نشان میدهد. این مشکل در اغلب موارد در کسانی بروز میکند که دارای فک پایین جلوآمده هستند و در اغلب موارد با بهترین درمان ارتودنسی هم خطر برگشت را دارد.
ماهیت این مشکلات طوری است که متخصص ارتودنسی از خطر برگشت آگاه بوده و مزایا و خطرات درمان را در ابتدا به والدین بیمار گوشزد نموده و با توافق آن ها شروع به درمان میکند.
2- کجی دندانی: در مواردی رخ میدهد که متخصص ارتودنسی برای رعایت مصلحت بیمار و به دست آوردن نتیجه عمدتا زیباتر و طبیعیتر، تمایلی برای کشیدن دندان نداشته و طرح درمان را بر مبنای درمان بدون کشیدن دندان طرحریزی میکند. به این امید که با کمترین خطر، بهترین درمان ارتودنسی را انجام دهد.
وی با مطلع بودن از این موضوع، در صورت برگشت، درمان ارتودنسی مجددی را با کشیدن دندان یا استفاده از روشهای جانبی مثل جراحی فک به بیمار پیشنهاد میکند.
یادآوری این نکته مهم است که تغییرات دندانی مرتبط با افزایش سن و رشد به عنوان برگشت درمان ارتودنسی طبقهبندی نمیشوند.
این تغییرات دندانی عمدتا در دوره چند سال بعد از درمان ارتودنسی به طور ناچیز اتفاق میافتد. عمده مشکلاتی که به عنوان برگشت درمان ارتودنسی مطرح است، آن هایی هستند که طی شش ماه پس از باز کردن دستگاههای ثابت ارتودنسی، خود را نشان میدهند.
3- بازشدن فضا در ناحیه دندانهای کشیده شده: در افرادی که دندان کشیده شده است، برگشت درمان ارتودنسی عمدتا با باز شدن فضا در ناحیه دندانهای کشیده شده خود را نشان میدهد که شیوع این مساله قابل توجه نیست.
در این موارد، بسته به مقدار باز شدن فضا و شکل و اندازه طبیعی دندان، درمان ارتودنسی مجدد یا استفاده از درمانهای بازسازی اندازه طبیعی دندان توصیه میشود.
هدف متخصص ارتودنسی این نیست که تمامی دندانها را با زور و اعمال نیرو در محل ثابتی نگه دارد، بلکه این هماهنگی اجزاست که باعث حفظ یک دندان در یک موقعیت میشود که در نهایت توسط این اجزا یعنی دندانها، استخوان فک، عضلات و بافتهای نرم ناحیه صورت میگیرد.
چگونه به درمان ارتودنسی خود کمک کنیم؟
در این میان آنچه اهمیت ویژه ای دارد همکاری بیمار با متخصص ارتودنسی است که اگر این عامل در کنار عوامل فوق قرار گیرد، بدون شک دوره درمان کوتاه تر و دلپذیرتری خواهید داشت.
پس به نکات زیر توجه کنید:
- دستورات متخصص ارتودنسی را به دقت انجام دهید.
- از براکت های متحرک در مقابل خطرات شکستن و گم شدن محافظت کنید. براکت ها، همان نگین های فلزی روی دندان های شما در حین ارتودنسی هستند.
- با استفاده نکردن از مواد سخت و نجویدن ناخن و مداد، از شکستن براکت ها جلوگیری کنید، چرا که در اثر شکستن براکت ها، ضمن صرف هزینه اضافی ممکن است مراحل قبلی درمان ارتودنسی تکرار شود و در نتیجه مدت درمان افزایش یابد.
- با رعایت بیشتر بهداشت، از بیمار شدن لثه ها و تغییر رنگ و پوسیدگی دندان ها جلوگیری کنید.
- با حضور مرتب و منظم در وقت های مراجعه، وقفه ای در انجام درمان ارتودنسی ایجاد نکنید.
- دقت کنید که هر بیمار ارتودنسی روش و وسایل درمانی خاص خود را دارد. پس هیچگاه خود را با دیگر بیماران ارتودنسی مقایسه نکنید.
- در صورت شل شدن بندها یا جدا شدن براکت ها از روی دندان و همچنین خم شدن سیم های ارتودنسی، در اسرع وقت با پزشکان معالج خود تماس بگیرید.
- در صورت احساس درد شدید تا حدی که شما را مجبور به استفاده از مسکن نماید، حتماً با متخصص ارتودنسی خود تماس بگیرید.
چه عواملی می تواند سبب این مشکلات گردد؟
تجربه نشان داده است که استفاده از موادغذایی سخت نظیر ته دیگ و یا به دندان کشیدن گوشت همراه استخوان و برخورد هر چیز سخت با براکت ارتودنسی نظیر خارج کردن هسته میوه هایی نظیر هلو، زردآلو و... با کمک دندان ها می تواند سبب جدا شدن براکت های ارتودنسی از روی دندان ها گردیده و یا سبب تغییر شکل سیم های ارتودنسی شود.
همچنین ادامه عاداتی نظیر جویدن ناخن، نوک مداد و ته خودکار می تواند احتمال شکستن و براکت های ارتودنسی را افزایش دهد.
باید دقت کرد هنگام مسواک زدن چنانچه قسمت سخت مسواک با نیروی زیاد به براکت ارتودنسی یا سیم برخورد کند می تواند سبب بروز اشکال گردد.
بنابراین بهتر است از این موارد دوری کنید:
- هسته میوه ها را خارج از دهان بیرون آورده و از گوشت یا پوره میوه استفاده کنید.
- از عاداتی نظیر جویدن ناخن و مداد دوری کنید.
- هنگام مسواک زدن دقت لازم برای جلوگیری از صدمه به سیم و براکت ارتودنسی را داشته باشید. همچنین سعی کنید در طول درمان ارتودنسی از وارد آمدن هر گونه ضربه به دهان جلوگیری کنید. این ضربه ها ممکن است علاوه بر شکستن براکت ارتودنسی، جراحاتی به لب و بافت های دهان هم وارد کند.
- در خصوص پلاک های ارتودنسی متأسفانه بارها دیده شده است که بسیار نسبت به نگهداری آن بی توجهی کرده و هنگام خارج ساختن، یا آن ها را گم می کند، یا زیردست و پا شکسته است. بنابراین باید توجه شود در مواقعی که پلاک ارتودنسی با هدگیر درآورده می شود، اولاً در جعبه مخصوص قرار گیرد و ثانیاً در محلی باشد که فراموش با مفقود نشود و در معرض ضربه نباشد.
- چنانچه از پلاک متحرک ارتودنسی خود به هر دلیل برای مدت طولانی استفاده نمی کنید، آن را در یک لیوان پر از آب نگهداری کنید تا تغییر حجم ندهد.
- در مورد هدگیر ضمن به کارگیری توصیه های متخصص ارتودنسی باید توجه کرد که هنگام بازی و ورزش به خصوص دوچرخه سواری و ورزش هایی که امکان ضربه مستقیم به آن وجود دارد، از این وسایل استفاده نشود، زیرا امکان وقوع صدمات جدی وجود دارد.
امروزه وظیفه ارتودنتیستها فقط ردیف کردن دندانها نیست. ایجاد لبخند زیبا، نیازمند توجه به مسائل بسیاری است که یکی از آنها ردیف بودن دندانهاست. متخصص ارتودنسیبه جای فکر کردن ساده به این که دندان ها را ردیف کند، باید به ایجاد طرح لبخند فکر کند که بتواند اعتماد به نفس، جذابیت و از همه مهم تر شادی و خوشحالی بیشتری را برای کودکان، نوجوانان و بزرگسالان فراهم کند. متخصص ارتودنسی باید به این مساله اعتقاد داشته باشد که درمان با ارتودنسی، بتواند سودمندی همیشگی و فرصت های بیشتری برای بیمار فراهم کند. درمان هایی ارتودنسی همیشه برای ردیف کردن دندان ها و زیبایی نیست. در خیلی موارد انجام دیگر درمان های دندانپزشکی نیازمند آماده سازی ارتودنسی است. این درمان ها بویژه در افراد میانسال یاا مسن تر انجام می شود. مهم ترین مثال در این موارد فضاهای اضافی در فک، درمان های جایگزینی مثل ایمپلنت و درمان های مرتبط با صدمات است. در این موارد هدف درمان ارتودنسی براساس نیاز بیمار طراحی می شود.
در اولین مرحله متخصص ارتودنسی وضعیت بیمار را معاینه کرده و مسائل زیر را مشخص می کند:
نیاز به استفاده از درمان ارتودنسی برای بیمار
نوع درمان ارتودنسی مورد نیاز برای بیمار
تخمین مدت زمان لازم برای دستیابی به نتایج نهایی مورد نظر
هنگامی که بیمار به مطب متخصص ارتودنسی مراجعه می کند، ابتدا یک جلسه مشاوره اولیه برای وی انجام می شود که شامل معاینه اولیه، بررسی سابقه مشکلات دندان و نیز مشاهده عکس رادیولوژی تهیه شده ازدندان هاواستخوان فک است.هنگامی که بریسهابر روی دندان قرار گرفت، از رترکتور گونه برای واضح و خشک نگه داشتن دندان ها در طول درمان ارتودنسی استفاده می شود. به این ترتیب ابتدا دندان ها برای اطمینان از اتصال صحیح براکت ها به آنها، صیقل داده شده و سپس با جریان هوا خشک می گردند. در ادامه از یک حالت دهنده مخصوص در سطوح جلوی دندان ها برای مدت ۳۰ ثانیه استفاده می شود تا به این ترتیب دندان ها برای چسباندن براکت های ارتودنسی آماده شوند. سپس حالت دهنده پاک شده و دندان هاا خشک می شوند و از چسب مخصوص بر روی دندان ها برای بهبود فرآیند باندینگ استفاده می گردد.
در این زمان، چسب مخصوص دندان پزشکی پشت براکت های ارتودنسی قرار گرفته و براکت ها بر روی محل های از پیش تعیین شده بر روی دندان ها قرار می گیرند. هنگامی که براکت ها در محل مناسب قرار گرفت، چسب اضافی از محل پاک می شود و براکت های ارتودنسی با استفاده از یک پرتو قوی در محل خود محکم می شوند. سپس رترکتور از دهان بیمار خارج شده و سیمم های ارتودنسیدر محل قرار می گیرند.
کل فرآیند باندینگ براکت ها و قرار دادن سیم های ارتودنسی به حدود ۱۰ تا ۲۰ دقیقه زمان نیاز دارد.
متخصص ارتودنسی یا دستیار دندانپزشک، دندانها را خشک میکند و آنها را با اسید سفید کننده مخصوصی، جهت اتصال با سیمان نگهدارند براکت ها آماده می کند. سعی کنید این اسید را روی زبانتان نگه ندارید.
براکتهای ارتودنسی روی دندانها قرار داده میشوند و خیلی سریع، نور پلاسما با شدت بالا روی سطح براکت تابانده میشود تا اتصال صورت گیرد.
سیم قوسی از بین تمام براکتها به نحوی میگذرد که به گونه ها فشار وارد نکند. اگر احساس کردید که سیم ارتودنسی دندان درون گونهتان فرو میرود به دندانپزشک بگویید تا سیم را کوتاه کند.
کشهای کوچکی (قطعههای مسدود کننده حلقههای دایرهای شکل) روی براکتها قرار می گیرد تا آنها را روی سیم نگه دارد و حس فشار ایجاد کند. قابل ذکر است در صورت استفاده از ارتودنسی دیمون نیازی به استفاده از کش نیست.
بریس را باید هر 4 تا 6 هفته یکبار مجددا تنظیم کرد. در این مراجعهها که زمان کمی طول می کشد، پزشک کشهای قبلی (قطعههای مسدود کننده) و گاهی سیم ارتودنسی را نیز درمیآورد. ممکن است این کار کمی دردناک باشد که دلیل آن بیش از هر چیز وارد شدن فشار روی دندانها است.
پس از تنظیم، دندانها تا چند ساعت یا چند روز درد خواهد کرد. در طول درمان ارتودنسی، غذای نرم میل کنید. تا زمان مراجعه بعدی، درد دندانها کاملاً از بین رفته است.
درآوردن بریس راحت و سریع انجام میشود. متخصص ارتودنسی هنگامی که زمان درآوردن بریس فرا برسد، قوس پشت بریسها را با سیمچین مخصوص میبرد و به این ترتیب پیوند متصل کننده بین براکت و دندان از بین میرود. این حرکت علیرغم صدای بلندش، دردی را به وجود نمیآورد.
همه ی براکتها از روی دندانها جدا میشوند و لایهای از پلاستیک پیوندی را روی دندان به جا میگذارند. سپس متخصص ارتودنسی با استفاده از یک وسیله دستی با سرعت بالا پلاستیک را از روی دندانها تمیز کرده و تمام محلهای برداشتن پلاستیک را با مینا پوشش میدهد و در نهایت پولیش میکند.
در این جلسه از بیمار تصویر و عکس رادیولوژی نهایی گرفته می شود و مدل نهایی دندان های وی پس از درمان ارتودنسی ثبت می گردد. در این جلسه همچنین قرارگیری صحیح نگه دارنده ها نیز کنترل می شود. این جلسه در حدود 2 تا 4 هفته پس از جلسه خارج کردن نواربندی انجام می شود و طول مدت آن نیم ساعت است.
در حدود یک هفته پس از برداشتن بریس های دندان، یک جلسه ملاقات با متخصص ارتودنسی در کودکان، بزرگسالان و بارداری برای کار گذاشتن پلاک های متحرک برگذار خواهد شد. به هر حال، گاهی اوقات ارتودنسی متحرک از قبل ساخته شده و در جلسه برداشتن بریس ها، بر روی دندان ها قرار خواهند گرفت.
پلاک های متحرک ابزارهای ارتودنسی خاص هستند که استفاده از آنها پس از تکمیل درمان برای حفظ نتایج ناشی از درمان ارتودنسی در کودکان، بزرگسالان و بارداری لازم و ضروری است. در طول این مرحله از درمان ارتودنسی ، دندان ها به نسبت بی ثبات هستند و می بایست برای تکمیل موفقیت آمیز درمان با استفاده از این پلاک ها در محل نگه داشته شوند.
پلاک های دندان بطور سفارشی برای دهان بیمار ساخته می شوند. در طول شش ماه اول پس از برداشتن بریس های دندان، لازم است که این پلاک ها در طول بیست و چهار ساعت شبانه روز استفاده شوند. اما پس از گذشت این دوره، استفاده از ارتودنسی متحرک فقط در طول زمان شب انجام می شود، اما با این وجود در این رابطه لازم است به نظر متخصص ارتودنسی در کودکان، بزرگسالان و بارداری و صلاحدید وی توجه شود.